Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu ve lider enerji şirketi konumundaki Tüpraş, 2023’te 687 milyar TL ciro ve 54 milyar TL net kâr elde etti. Konsolide 354 milyon dolar yatırım gerçekleştirdi. 2024 konsolide yatırım öngörüsü ise yaklaşık 500 milyon dolar seviyesinde. 23.8 milyon ton iç pazar ve 6.3 milyon ton ihracat dahil uluslararası satışlar olmak üzere toplam 30.1 milyon ton satış gerçekleştirdi. 2024’te yaklaşık 30 milyon ton toplam satış öngörülüyor. -ERSAN TAYLAN
TÜRKİYE’NİN uzun vadeli ulaşım kaynaklı enerji talebindeki potansiyel değişimleri etkili bir şekilde belirleyen Tüpraş, muazzam bir dönüşüm başlattı. Öncelikli hedeflerinin ülkemizin enerji ihtiyacını emniyetli ve kesintisiz bir şekilde karşılamak olduğunu vurgulayan Tüpraş Genel Müdürü İbrahim Yelmenoğlu, “Dengeli, çeşitlendirilmiş ve kaynakları verimli kullanan, temiz enerji portföyümüzle emisyonlarımızı kademeli azaltmak için çalışıyoruz” diyor. Bu devasa dönüşüme liderlik eden Yelmenoğlu ile şirketin gündemindeki yenilikçi projeleri konuştuk. İşte ayrıntılar…
Tüpraş’ın kurumsal yönetim başarısını nasıl özetlersiniz?
Yatırımcı ilişkilerine verdiğimiz özen, hisse senetlerimizdeki yatırımcı sayısındaki artış ve ihraç dönemlerinde Eurobond’larımıza gelen rekor taleple açıkça gözlemlenebilir. Institutional Investor tarafından gerçekleştirilen bağımsız araştırma anketlerinde, Avrupa, Orta Doğu ve Afrika (EMEA) bölgesinde, enerji şirketleri kategorisinde Yatırımcı İlişkileri Ekibimiz en üst konumda yer alıyor. 2007’de dâhil olduğumuz Kurumsal Yönetim Endeksi’nde, Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notumuzu her yıl geliştirerek 2023’te 9,68’e yükselttik. 2023 yılında BM Küresel İlkeler Sözleşmesi’nin (UN Global Compact) imzacısı olduk. Bu yıl ilk kez yayımladığımız Entegre Faaliyet Raporu’muzda, Bağımsız Denetim kapsamında doğrulatılan 271 sürdürülebilirlik performans göstergesi dahil, tüm verilerimizi ilk kez Tüpraş ve bağlı ortaklıklarımız için konsolide ederek kamuoyuyla paylaştık. Küresel sürdürülebilirlik endekslerinin beklentilerini karşılayan
85 yeni performans göstergesi raporumuzda ilk defa yer aldı.
Tüpraş’ın son dönemde gerçekleştirdiği teknoloji, Ar-Ge yatırımları sayesinde hangi avantajlar elde ettiğini düşünüyorsunuz?
Ar-Ge merkezimiz, yetkin araştırmacıları ve gelişmiş laboratuvar altyapısıyla, rekabetçiliğimize yönelik çözümler sağlarken, iki buçuk yıl önce açıkladığımız Stratejik dönüşüm planımız ve 2050 karbon nötr olma hedefimizle yenilikçi teknolojiler geliştiriyor.
“Karbon yakalama, dönüşüm, depolama”, “temiz hidrojen”, “yenilenebilir yakıtlar”, “sıfır karbonlu elektrik/enerji verimliliği”, “döngüsel ekonomi” ve “yenilikçi proses teknolojileri” alanlarında yoğunlaşıyor. Pilot tesislerimizde kritik rafineri üniteleri simüle edilerek, ünitelerin en verimli şartlarda çalışması için bilgiler elde ediliyor. Özelleştirilmiş analiz metotlarıyla fırsat potansiyeli sunan yeni ham petroller ve ithal ara ürünler detaylı inceleniyor. Bu yetkinlikler en uygun üretim planlamaları için ham madde esnekliğimizi üst düzeyde tutuyor. Otomotiv sektörü ve savunma sanayiinin ihtiyaç duyduğu, özel niteliklere sahip niş yakıtları geliştirerek ülkemizin dışa bağlılığını azaltıyoruz.
Sanayi tesislerinde izolasyonu zor bölgelerde kullanılan özel ısı izolasyon malzemelerini geliştirerek enerji
verimliliğine katkıda bulunuyoruz. Sürdürülebilir rafinaj iş alanımızda, ham petrolün limanlara ve limanlardan ham petrol ünitelerine varan sürecin optimizasyonunu sağlayan PETROMIX projemiz dijital optimizasyon uygulamalarımıza güzel bir örnek. Farklı sektörlerde ve teknolojik alanlardaki startuplara yatırımlarımızla yeni fırsatları ve iş modellerini keşfediyoruz. Girişim sermayesi şirketimiz Tüpraş Ventures, temiz enerji teknoloji girişimlerini odağına alıyor. ABD, Kanada, Avrupa ve Türkiye’den 4 startup ve 2 fon yatırımını tamamladı. Orta vadede girişim yatırımları için 50 milyon dolar kaynak ayırmayı planladık. Türkiye, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da 10’dan fazla ülkeden 40’ı aşkın startup’la iş birliklerimiz var.
Şirketinizin dönüşüm ve son yıllardaki atılımlarını gerçekleştirirken hangi alanlarda fark yarattığınızı düşünüyorsunuz?
Elbette tüm atılımlarımızı gerçekleştirirken, son derece yetkin ve donanımlı insan kaynağımızla iftihar ediyorum. Türkiye ve İngiltere’de geliştirdiğimiz iş tecrübemiz, 6 bini aşkın çalışma arkadaşımız ve yaklaşık 5 bin tedarikçimizle 4 binin üzerinde müşterimize kesintisiz hizmet sunuyoruz. Stratejik konumumuz, ülke ekonomisine katma değerimizle dünyanın 36., Avrupa’nın 7. büyük rafineri şirketi, Türkiye’nin ise en büyük sanayi kuruluşu ve lider enerji şirketiyiz. Her bir Tüpraşlı, Türkiye’nin enerji ihtiyacını kesintisiz karşılama sorumluluğuyla işini büyük bir başarıyla yönetiyor.
Güçlü ekibimize, beş lokasyonumuz ve iştiraklerimizde çeşitliliği destekleyen yerleşik çalışma kültürümüz de eklenince ayrıcalıklı bir çalışma ortamı sunduğumuzu gururla söyleyebiliriz. Kurum İçi Girişimcilik programımızda 2017’den bu yana 150 çalışma arkadaşımız 49 projeyi yalın girişimcilikle çalıştı, 4 proje ticarileşti.
Dijitalleşme çalışmalarınız hakkında bilgi verir misiniz?
Dijital stratejilerimiz operasyonel mükemmellik, verimlilik, sürdürülebilirlik, düşük karbon, teknik ve siber emniyet gibi ana hedeflerimizi doğrudan destekliyor. Sektörümüzde bir ilk olarak, “Dijital İş İzin Sistemi’ni (E-permit to work) rafinerilerimizde devreye aldık. Böylece, sahada yapılan kâğıt bazlı iş izin aktivitelerini dijital ortama taşıyarak verimlilik ve anlık takip imkânı sağladık. Dijital Müşteri deneyimi projeleri kapsamında satış operasyonlarının sürekliliği kapsamında Dolum Otomasyon sistemimiz “TAS (Terminal Otomasyon Sistemi)”, Temassız Satış Sistemimiz ve Randevu sistemimiz Haziran 2024 itibarıyla tüm rafinerilerimizde devrede. Sahalarımızda 150 binin üzerinde farklı sensörden, günlük 650 milyon satır verinin etkin yönetimini sağlıyoruz. İTÜ ve ODTÜ Teknokentlerdeki Veri Analitiği Merkezlerimizde geliştirdiğimiz uygulamalarla milyonlarca TL tasarruf sağlıyor, süreçlerimizi daha da emniyetli hale getiriyor, rekabet gücümüzü artırıyoruz. Veriden değer yaratma yetkinliklerimizi artıracak şirket içi eğitim programlarıyla “Sivil Veri Bilimci”leri yetiştiriyoruz. Ürün kalite tahminleyici, dijital enerji ikizi platformu gibi yapay zekâ temelli uygulamaları hayata geçirdik. Generative AI teknolojilerini yakından takip ederek, şirketimize katma değer sağlayacak şekilde kullanımını sağladık.
Şirketinizin büyüme planları arasında öncelik verilen konular nelerdir?
Tüpraş, 60 yılı aşkın süredir Türkiye enerji sektörünün öncüsü. Geleceğin enerjisinde de lider üretici konumumuzu sürdürme ve ülkemizin temiz enerji dönüşümüne öncülük etmek hedefiyle Stratejik Dönüşüm Planımızı tamamladık ve “Enerjimiz Geleceğe” sloganıyla yola çıktık. Türkiye’nin uzun vadeli ulaşım kaynaklı enerji talebindeki potansiyel değişimleri öngören analizle başladık ve enerji dönüşümündeki odak alanlarımızı araştırdık. Stratejik dönüşümümüzü tüm çalışanlarımızca sahiplenilen bir süreç haline getirdik. 2021’in sonunda, Tüpraş’ın ilk uzun vadeli dönüşüm planını kamuoyuyla paylaştık. Faaliyetlerimizin merkezindeki rafinajı, dönüşümümüzün lokomotifi olarak konumlandırdık. Emerald Industrial Innovation Fund anlaşmamız kapsamında18 girişime yatırım ve 2022 sonunda kurduğumuz Tüpraş Ventures aracılığıyla, ulusal ve uluslararası girişimlerle iş birliği yaparak varlığımızı artırdık. Lojistik alt yapımızı demiryolu şirketimiz Körfez Ulaştırma ve 16 tankere ulaşan filosuyla denizyolu şirketimiz Ditaş ile güçlendirdik.
Londra’daki Tüpraş Trading şirketimiz ile piyasa fırsatlarını yakından takip avantajı yakalıyoruz. Ayrıca, Genel Müdürlüğümüzü de İstanbul’a taşıyarak, artan rekabet ortamında müşteri ve iş ortaklarımızla yakın iletişimde olma avantajını elde ettik. Öncelikli amacımız ülkemizin enerji ihtiyacını emniyetli ve kesintisiz bir şekilde karşılamak. Dengeli, çeşitlendirilmiş ve kaynakları verimli kullanan, temiz enerji portföyümüzle emisyonlarımızı kademeli azaltmak için çalışıyoruz. Sürdürülebilir rafinajda operasyonel
mükemmelliğimizi güçlendirirken, buradan elde edeceğimiz kaynakları biyoyakıtlar, sıfır karbonlu elektrik ve yeşil hidrojen gibi yeşil enerji çeşitlerine aktaracak yatırımlarımız devam ediyor. 2023’te, Kapsam 1 ve 2 emisyonlarımızı 2017 yılına kıyasla, yüzde 15 azalttık. Sürdürülebilir Rafinaj hedeflerimize ulaşmamızı sağlayacak iki projenin yatırım kararını 2024’ün başında aldık. İzmit ve İzmir Rafinerilerimizde yürütülecek Propilen Splitter Projesi ve İzmir Rafinerimizde gerçekleşecek Propan Propilen Depolama ve Satış Sistemi Tesisi Projesi ile hem şirketimizin hem de ülkemizin geleceğine yatırım yapıyoruz.
Sürdürülebilir havacılık yakıtı üretimi ve sıfır karbonlu elektrik üretimi faaliyetlerinizden söz eder misiniz?
Havacılık sektöründe biyoyakıtların, sektörün karbon ayak izini azaltmasında kritik rol üstleneceğine inanıyoruz. Havacılık sektörüne sürdürülebilir yakıt tedarik ederek ülkemizin dekarbonizasyon sürecine katkı sağlamayı amaçlıyoruz. Sürdürülebilir havacılık yakıtı üretimi için mühendislik çalışmalarımız
devam ediyor.2022’de Honeywell ile biyoyakıt üretimi iş birliğimize ek olarak; atık bitkisel ve hayvansal hammadde tedariki için Tiryaki Agro ile hammadde ticaret ve tedarik sözleşmelerini imzaladık. 1 Ocak 2025 itibarıyla iştirakimiz Tüpraş Trading tarafından atık hammaddelerin ticaretine başlayacağız.
Sürdürülebilir Havacılık Yakıtı ünitemizin devreye girişinden itibaren 10 yıl boyunca yıllık 450 bin ton öngörülen bitkisel ve hayvansal atık hammadde ihtiyacımızın asgari 300 bin tonluk kısmı, Tiryaki Agro ve/veya iştiraklerinden sağlanacak. Sıfır karbonlu elektrik iş kolumuzda rafineri sahalarımızda GES ve RES tesislerinin kurulumu devam ediyor. Aynı zamanda 380,3 MW sıfır karbonlu elektrik kapasitesine sahip Entek şirketimizde yatırımlarımız ivmeleniyor. Entek tarafından, depolama tesisi kurma taahhüdüyle Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na yapılan başvurularda toplam 653,3 MW kapasiteli 11 proje için ön lisans alındı.
65 MW kapasiteli depolama taahhütlü kapasite artış projesi onaylandı. İlgili projeler için 10 farklı ilde geliştirme ve izin süreçlerine başlandı. Toplam 718,3 MW’lık kapasitenin 628,3 MW’ı RES,
90 MW’ı GES’ten oluşuyor. Türkiye’nin lider sıfır karbon elektrik üreticisi olma yolunda attığımız adımlara ek olarak Entek şirketimiz, Romanya’da 214,3 MW’lık bir güneş enerjisi santrali kurulumu için ilk adımını geçtiğimiz hafta attı. Halihazırda Türkiye’nin en büyük gri hidrojen üreticisiyiz. Yeşil hidrojeni, önemli bir enerji taşıyıcısı olmasıyla enerji dönüşümünde yenilenebilir elektriğin rolünü tamamlayıcı çözüm olarak görüyoruz. Tüpraş Ventures ile yeşil hidrojen üretiminde enerji verimli, güvenli ve modüler sistemler geliştiren Iongenics, yüksek kapasiteli yeşil hidrojen üretim teknolojisi geliştiricisi Verdagy ve yeşil hidrojen üretimi sisteminde kullanılan özel malzemeleri geliştiren Ionomr şirketlerine yatırım yaptık. Ülkemizde temiz hidrojen ekosisteminin ve pazarının oluşturulmasına öncülük etmek amacıyla Ar-Ge ve teknoloji yetkinliklerimizi geliştiriyoruz. Üniversite-sanayi iş birliğiyle yeni teknolojilerin geliştirileceği Koç Üniversitesi Hidrojen Teknolojileri Araştırma Merkezi’nin (KUHytech) kurulmasına katkıda bulunduk.
Yurtdışı pazarlara yönelik gündeminizde yeni çalışmalar var mı?
Londra’da kurulu şirketimiz Tüpraş Trading Ltd, dış ticaret operasyonlarımıza yardımcı olmanın yanı sıra ikmal ve satış zincirinden katma değer yaratıyor. Tüpraş Trading 2023’te 4 kıtada 29 farklı ülkeye yaklaşık 6,1 milyon ton ürün ticareti yaptı, rafinerilerimizin ihtiyacına yönelik yaklaşık 6,5 milyon ton spot ham petrol bağlantısı gerçekleştirdi. Cirosu 4,4 milyar USD olarak gerçekleşerek, şirketimizin Türkiye’den
çıkan yurt dışındaki en büyük şirket olma konumunu korudu. Tüpraş Trading Ltd’de, 11 ayrı milletten, 33 çalışma arkadaşımız görev alıyor. Ayrıca Türkiye’nin lider havacılık yakıtı üreticisi olma yolunda emin adımlar atarken, ulusal ve uluslararası biyoyakıt hammadde pazarında, önümüzdeki dönem için ticari aksiyonlarımızı belirliyoruz
Tüpraş’ın 2023 yılı finansal sonuçları ve bu yılki beklentiler hakkında bilgi verir misiniz?
2023 yıl sonundan itibaren SPK düzenlemeleri çerçevesinde finansal sonuçlarımıza TMS29 Enflasyon Muhasebesi düzeltmeleri uygulanıyor. Bunların sonrasında 2023’te 687 milyar TL ciro ve 54 milyar TL net kâr elde ettik. Konsolide 354 milyon dolar yatırım gerçekleştirdik. 2024 konsolide yatırım öngörümüz ise yaklaşık 500 milyon dolar seviyesinde. 23,8 milyon ton iç pazar ve 6,3 milyon ton ihracat dahil uluslararası satışlar olmak üzere toplam 30,1 milyon ton satış gerçekleştirdik. 2024’de benzer bir performansl yaklaşık 30 milyon ton toplam satış öngörüyoruz.
Şirketinizin sürdürülebilirlik vizyonu ve bu doğrultuda gerçekleştirdiğiniz çalışmalardan söz eder misiniz?
Türkiye’nin enerjisini üretirken, BM Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın rehberliğinde hareket ediyoruz. Sürdürülebilirlik Komitemizdeki çalışma gruplarımızla karbon fiyatlandırması, taksonomi çalışmaları, iklim riskleri, iyi uygulamalar ve endeksler kapsamında boşluk analizi çalışmalarına devam ediyoruz. Bloomberg Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi’nde ikinci kez yer aldık. BM Kadının Güçlenmesi Prensipleri’nin (WEPs) Türkiye’deki ilk imzacılarından biri olarak, ‘Eşitlik için Enerjimiz Bitmez’ diyor, rafineri sahalarımızda, kadın mühendislerimizin yanında, vardiyalı kadın teknisyen ve operatörler istihdam ediyoruz.
2022 yılında, Koç Holding’in BM Kadın Birimi Nesiller Boyu Eşitlik Forumu’ndaki küresel liderliki taahhütlerine katkı sağlamak üzere “Teknoloji ve İnovasyonda Kadın Programı”nı geliştirdik. Farklı eğitim projeleriyle 5 yılda, 100 bin kız öğrenciye ulaşmayı taahhüt ettik. İlk uygulamayı Batman Üniversitesi ile devreye aldık., 2018’denbu yana MEBTemel Eğitim Genel Müdürlüğü iş birliğiyle sürdürdüğümüz “Enerjimiz Geleceğe: Kodluyorum Modelliyorum, Üretiyorum” programı kapsamında 7 ilde 45 ortaokula ve yaklaşık 15 bin çocuğa eriştik. Yeni işe alımlarda her iki kişiden birinin kadın olması hedefiyle ilerliyoruz. Geçtiğimiz yıl yeni işe alımlarda kadın çalışan oranımız yüzde 37 olarak gerçekleşti. Mühendislik, Ar-Ge, İnovasyon, Hizmet Tasarımı ve Bilişim Teknolojileri alanlarında yüzde 24 olan kadın çalışan oranımızı, 2027’ye kadar yüzde 40’a çıkarmayı amaçlıyoruz. Ar-Ge’deki araştırmacılarımızın yüzde 67’si kadın çalışanlarımızdan oluşuyor ve doktoralı araştırmacılarımızın da yüzde 64’ü kadın. Avrupa su pazarının lider paydaş kuruluşu Water Europe’a katılan ilk Türk sanayi şirketi olmamızın yanında, Avrupa odaklı yeşil hidrojen çalışmalarına yön veren Hydrogen Europ’unda üyesiyiz. Son 5 yılda rafinerilerimizde 87 milyon ton suyu yeniden kullanarak yaklaşık 1,1 milyon kişinin bir yıllık su tüketimine eş değer suyu geri kazandırdık. 2024 yılında 600 bin ton su tasarrufu sağlamayı hedefliyoruz. Çevresel, sosyal ve yönetsel çalışmalarımız Borsa İstanbul
Sürdürülebilirlik Endeksi (Refinitiv) başta olmak üzere, FTSE4Good, MSCI ESG Rating, Sustainanalytics, Moody’s ve Bloomberg GEI gibi endekslerde değerlendiriliyor. 2020’ye kıyasla sürdürülebilirlik performansımızda 2023 sonunda yaklaşık yüzde 48 iyileşme sağladık. İlk kez katıldığımız CDP Karbon Saydamlık Projesi’nin “Su Güvenliği” ve “İklim Değişikliği” programlarında “B” Yönetim Seviyesi notuyla derecelendirildik. Böylece, petrol sektöründe ve CDP tarafından “Su Güvenliği” programında değerlendirmeye alınan şirketler arasında üst sıralarda yerimizi aldık. Türkiye’nin 2053 net sıfır karbon emisyon hedefine ulaşmasında Tüpraş Stratejik Dönüşüm Planının öncü katkısı olacağına inanıyor; tüm paydaşlarımız için sürdürülebilir değer üretmek üzere tüm enerjimizle çalışmaya devam ediyoruz.