Bu yıl 14’üncüsünü açıkladığımız Fortune 500 Türkiye Araştırması’nın sonuçlarını değerlendiren CRIF Analitik Birim Müdürü Yavuz Arsoy, Türkiye’nin en büyük 500 şirketinde yaşanan değişim hakkında önemli tespitlerde bulunuyor. Arsoy’un araştırma sonuçlarıyla ilgili analizleri oldukça ilginç bulgular içeriyor. İşte ayrıntılar…
ERSAN TAYLAN
Fortune Türkiye ve Crif Türkiye tarafından hazırlanan Fortune 500 Türkiye-2020 Araştırması’nın sonuçları Temmuz 2021’de açıklandı. 2008’den bu yana hazırladığımız Fortune 500 Türkiye Araştırması ile ülkemizin en büyük 500 şirketi belirleniyor.
PANDEMİNİN ETKİLERİ…
CRIF Analitik Birim Müdürü Yavuz Arsoy, “14 yıla baktığımızda, Fortune 500 Türkiye şirketlerinin ne satış gelirlerinin sadece tüm dünyayı etkisi altına alan küresel finans krizinin yaşandığı 2009’da bir önceki yıla göre düştüğünü görüyoruz. 13 yılda ise Fortune 500 Türkiye araştırmaları, şirketlerin net satış gelirlerinin bir önceki yıla göre yükseldiğini gösteriyor” diyor. Fortune 500 Türkiye 2020 Araştırması ise şirketlerin net satış gelirlerinin yüzde 6.3 oranında arttığını ortaya koydu. Bu 2009 yılı hariç 13 yılda gözlemlenen pozitif değişimler arasında en düşük oran olarak dikkat çekiyor. Her ne kadar pozitif büyüme olsa da, tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemi etkisinin bu şekilde net satışlara yansıdığı çok açık bir şekilde görülüyor. 2020 yılı yüzde 25.25 olan ÜFE ile arındırılmış net satış büyümesinin reel olarak yüzde 15.1 oranında, ortalama dolar kuru ile arındırıldığında ise yüzde 14 oranında daraldığı görülüyor. Arsoy, “Dört ana sektör itibariyle ile baktığımızda ise net satış büyüme oranlarının bir önceki yıla göre; üretim sektöründe yüzde 17.2’den yüzde 9.9’a, ticaret sektöründe yüzde 22.8’den yüzde 12.6’ya, hizmet sektöründe yüzde -0.9’dan yüzde -12.8’e, inşaat/taahhüt sektöründe ise yüzde 13.6’dan, yüzde 0.3’e gerilediği görülüyor” diyor. 2019 yılına göre 2020 yılın- da şirketlerin esas faaliyet kâr marjlarının artmasına rağmen, finansal giderlerde oluşan yüksek artışın net kârı olumsuz etkilediğini gösteriyor. Arsoy, finansal giderlerde oluşan yüksek artış sonucunda net kâr marjı yüzde 4,28’den yüzde 3.42 düzeyine gerilerken, net kâr da bir önceki yıla oranla yüzde 14.97 oranında gerilediğine dikkat çekiyor. 2019’da finansal giderlerde oluşan azalma sonucunda net kâr rakamının yüzde 44.5 oranında arttığını hatırlatalım.
İHRACAT GERİLEDİ
Fortune 500 Türkiye şirketlerinin toplam ihracatı 2020 yılında bir önceki yıla göre, TL bazında yüzde 8.7 düşerek 471 milyar TL’ye geriledi. İhracat dolar bazında ise bir önceki yıla göre yüzde 26.1 azalarak 67.2 milyar dolara geriledi. 2020 yılında Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine bakıldığında, sanayi ürünleri ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 6.3’lük bir azalış ile 180.8 milyar dolardan 169.5 milyar dolara, Hizmet İhracatçıları
Birliği (HİB) verilerine göre hizmet ihracatı ise yüzde 45.6 azalarak 63.6 milyar dolardan 34.6 milyar dolara geriledi. Yani toplam ihracata da baktığımızda yüzde 16.5 oranında bir daralma görülüyor. Buna paralel bir şekilde Fortune 500 şirketlerinin toplam ihracatı da bir önceki yıla göre 2020 yılında dolar bazında yüzde 26.1 oranında geriledi. Fortune 500 şirketlerinin toplam ihracat içerisindeki ihracat payı da yine bir önceki yıla göre yüzde 37.2’den yüzde 32.9’a geriledi. Fortune 500 Türkiye listelerine, yıllar iti- bariyle bakıldığında 2015’ten bu yana istihdamın ilk kez düştüğüne dikkat çeken Arsoy, “TÜİK verilerine göre toplam istihdam yüzde 6.4 oranında daralmış, buna paralel olarak Fortune 500 Türkiye-2020 şirketlerinin sağladığı toplam istihdamda da yüzde 5.4 oranında bir daralma tespit ediyoruz” diyor.
ZİRVEDE DEĞİŞİKLİK
Fortune 500 Türkiye 2020 listesinde en önemli değişim zirvede yaşandı. Enerji Piyasaları İşletmesi A.Ş (EPİAŞ), uzun yıllardır listenin bir numarası olan TÜPRAŞ’ı geçerek, zirvenin yeni sahibi oldu. Mart 2015’de ilgili düzenlemeler çerçevesinde Anonim Şirket olarak kurulan EPİAŞ, aynı yılın eylül ayında piyasa işletim lisansını alarak elektrik piyasası işlemlerine başlıyor. Bu süreç içerisinde Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) bünyesindeki Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) EPİAŞ’a devrolunmuştu. Bu gelişmenin etkisi 2016 verilerinin açıklandığı listede çok açık bir şekilde görüldü. O yıla kadar listenin üst sıralarında yer alan TEİAŞ’ın yerine sonraki yıllarda EPİAŞ’ı görmeye başladık. Başlıca amacı ve faaliyet konusu, “Piyasa işletim lisansında yer alan enerji piyasalarının etkin, şeffaf, güvenilir ve enerji piyasasının ihtiyaç- larını karşılayacak şekilde planlanması, kurulması, geliştirilmesi ve işletilmesi” olan EPİAŞ bundan önceki dört yılda da Fortune 500 listelerinde yer aldı. Ülkemiz enerji piyasaları hacminin gelişimine paralel olarak EPİAŞ’ın net satış hasılatı da son dört yılda 33 milyar TL’den 105.8 milyar TL’ye yükseldi ve bunun sonucunda 2020 yılı verileri itibari ile Fortune 500 liste- sinin en üstünde yer buldu.
2022 BEKLENTİLERİ
Önceki yıllarda olduğu gibi, enerji ile petrol, gaz türevleri üretimi ve dağıtımı sektörleri bu yıl da ağırlıklı sektörler olarak ön plana çıktı. Bu sektörleri perakende ticaret mağazaları, metal döküm ve işleme, inşaat taahhüt, endüstriyel gıda imalatı, kuyumculuk ve motorlu kara taşıtları ve ekipmanları sektörleri izledi. Peki, önümüzdeki yıl bu durumda nasıl bir değişiklik bekleniyor? Arsoy’a göre önümüzdeki yıl ile ilgili beklentiler pandemi koşullarının ne kadar sürüp ne zaman biteceği sorusunun cevabına göre şekillenecek. Uzmanların, geçmişte yaşanan pandemilerin ortalama 2-3 yıl sürdüğü ve COVID-19 pandemisinin 2022 yılı sonuna kadar çeşitli varyantlar ile devam edebileceği yönündeki değerlendirmelerini baz alınırsa, önümüzdeki kısa dönemde koşulların kolayca düzeleceğini beklemek iyimser bir tahmin olarak görülüyor. Arsoy, “Bu koşullar altında, ticaret ile ilgili sektörlerin diğerlerine göre kısa dönemde ön plana çıkacağını beklemek daha rasyonel olacak” diyor.
TOPLAM SATIŞ GELİRLERİ
Fortune 500 Türkiye toplam net satış gelirleri, TL itibari ile 2007 yılında 337.2 milyar TL iken, 2020 yılında 1 trilyon 939 milyar TL’ye yükseldi. 14 yıllık dönemde yüzde 475 oranında bir artışla yaklaşık 6 katına ulaştı. Dolar bazında baktığımızda ise 14 yıllık süre için sadece yüzde 6.8 oranında bir artış görülüyor. 2007’de şirket- lerin toplam net satış geliri Wal-Mart’ın yüzde 68’ine karşılık gelirken, bu oran sonraki yıllarda dalgalı bir seyir izlemiş, 2008 ve 2014 yıllarında yüzde 75’e kadar çıktıktan sonra, aşağı yönlü bir trend içerisinde kalarak 2020’de Wal-Mart’ın net satış hasılatının yarısına dahi ulaşamamış, yüzde 49.5 ile en düşük seviyesine geriledi. Bir başka değerlendirmeyi Borsa İstanbul şirketleri üzerinden yaparsak, Fortune 500 listesinde yer bulan halka açık şirket sayı- sının 14 yıllık süre içerisinde azaldığı çok açık olarak görülüyor. Araştırmanın ikinci yılında 129 olan halka açık şirket sayısı 2020 yılında 99 oldu. Bu dönem içerisinde şirketlerin halka açılma iştahlarının çok fazla olmadığının görüldüğünü belirten Arsoy, “Diğer yan- dan yine bu dönemde liste- nin prestiji nedeniyle listeye katılma isteğinin halka açık şirketler dışındaki şirketler tarafından oluştuğu da göz ardı edilmemeli” diyor.
ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER
Toplam net satış gelirleri içerisinde ağırlığı yüksek olan sektörlere baktığımızda, özellikle perakende ticaret mağazaları, motorlu kara taşıtları ve ekipmanları ile motorlu taşıt satış ve servisi sektörleri içerisindeki şirketler yüksek net satış geliri değişim rakamları ile dikkat çekiyor. Yine listenin üst sıralarına baktığımız- da, BİM, Ford, Migros, Tofaş, Şok Marketler, Doğuş Otomotiv, Otokoç ve Carrefoursa bu sektörler içerisinde öne çıkan şirketler. Motorlu taşıt satış ve servisi sektörü içerisinde yer alan Avek Otomotiv, Tan Oto, Borusan Otomotiv, Beyaz Filo ve Vosmer Oto ise önceki yıla göre sırasını en çok yükseltenler olarak dikkat çekiyor. Bunların dışında, Sembol Uluslararası Yatırım, Onsa Rafineri ve Aydem Yenilenebilir Enerji de diğer sektörler içinde sırasını en fazla artıranlar olarak listede yer buluyor. Bunların dışında TÜPRAŞ’a ayrıca değerlendirmek gerektiğini belirten Arsoy, “14 yılın 12’sinde listelerin ilk sırasında yer alan TÜPRAŞ’ın, ülkemizin en büyük sanayi şirketi olduğunun altını çizmek gerekiyor. 2020 yılına 66 dolar düzeyinde başlayan ham petrol varil fiyatı yıl içerisinde 13 dolar seviyesini gördükten sonra yılı 51 dolar düzeyinde kapattı. 2020 ortalama ham petrol fiyatı ise 2019’un yüzde 35 altında 42 dolar düzeyinde gerçekleşti. Pandemi koşul- larına bağlı olarak talepte meydana gelen azalışın etkisi ile TÜPRAŞ’ın toplam üretimi de 2020’de yüzde 17’lik azalışla 28.1 milyon tondan 23.4 milyon tona geriledi” diyor.