Türkiye’de hanehalkı tasarruflarının GSMH’ye oranı yüzde 14,5’le gelişmekte olan ülkelerin oldukça gerisinde. Çin’de bu oran yüzde 50, Hindistan’da yüzde 30, Kore’de yüzde 34, Brezilya’da ise yüzde 19 seviyesinde. Geçmişteki yüksek enflasyon ve kriz ortamının yarattığı sorunlar nedeniyle vatandaşların tasarruf alışkanlıklarında da bozulmalar yaşanıyor. Tasarruf oranlarının artırılması hükümetin de gündeminde. Bu konuda son atılan adımlardan biri de bireysel emeklilik sisteminde 1 Ocak itibariyle devreye alınan otomatik katılım uygulamasıydı. Ancak, sisteme üye olan kişilerin yüzde 60’ının çıkış yaptığı dikkat çekiyor.
Peki Türkiye’de neden tasarruf yapılamıyor? Bu konuyu Türkiye’de finansal okuryazarlık denildiğinde akla ilk gelen isimlerden Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER) Başkanı Özlem Denizmen’e sorduk.
Denizmen’e göre, vatandaşların bir kısmının tasarruf için parası yok. Ya borcunu kapatmaya çalışıyorlar ya da geçim derdindeler. Bazıları ise “üç günlük dünya” diyerek kazandığı parayı harcamayı tercih ediyor, uzun yaşayacağını, emeklilik günlerinin geleceğini düşünmüyor. Diğer bir neden ise Türkiye’deki aile yapısı. Aileler çocuklarını, “geleceğin sigortası” olarak görüyor. Yani, çocuğunun kendisine bakacağını düşünüyor. Bu bakış açısı değişmeden ve gelir seviyesi artmadan vatandaşların tasarruf eğiliminin hızla artmasını beklememek gerekiyor.
Finansal okur-yazarlık eğitimlerinde insanların yatırım konusunda hedefleri bulunmadığını gördüklerini kaydeden Denizmen, bu nedenle para harcarken duygularla hareket edildiğini söylüyor. Denizmen, “İnsanlar alışverişi kendisi için değil, bazı duyguları tatmin etmek için yapıyor” diyor. Tasarruf yaparken, finansal planlama yani bütçe yapmanın önemine değinen Denizmen, kişilerin kendilerine uygun riskleri almaları gerektiğine değiniyor. Örneğin, 20 yıllık bir kredi alan kişinin sadece aylık taksitle ilgilendiğini söylüyor. Bütünsel bakıldığında ise kısa vadeli bir kredi faizi 20 yıllık krediden daha düşük olabiliyor. Bir diğer önemli konu da bileşik ve basit faiz arasındaki farkın bilinmemesi. Denizmen’e göre, kişiler her şeyi bildiğini sanıyor. “Aslında ne bilmediğimizi bilmiyoruz. O yüzden hedef belirlemiyoruz” diyen Denizmen, para hakkında konuşmanın da mahrem sayıldığını ifade ediyor.
Ünlü yatırımcı hakkında yazılan “Warren Buffett Invests Like A Girl” (Warren Buffett Bir Kız Gibi Yatırım Yapıyor) kitabını hatırlatan Özlem Denizmen, kadınların erkeklere göre daha iyi yatırımcı olduğunu belirtiyor. Bunun sebepleri ise şöyle: “Kadınlar erkeklere göre daha iyi araştırıyor. Sabırlı oldukları için uzun vadeli yatırım yapabiliyorlar. Arkadaş ve çevre baskısına daha dayanıklılar. Risk alırken daha tutucu davrandıkları için gereksiz yere yatırımlarını riske sokmuyorlar. Kadınlar yatırım yaparken daha az adrenalin arıyor.”
Denizmen’den kadınlara öneriler…
Özlem Denizmen, kadınların ekonomik hayatın içinde daha fazla yer alması konusunda da çalışmalar yapıyor. Kurduğu Para Durumu şirketinin projeler bölümü, aralarında Doğuş Holding, Migros gibi birçok şirketin sosyal sorumluluk projelerine destek veriyor. Hatta bu projeleri yurtdışına da taşımışlar. Kuveytli telekom şirketi Zain ile çalışmalar yapmışlar. Denizmen iş hayatındaki kadınlara ise şu önerilerde bulunuyor: “Oturup takdir edilmeyi beklemeyin, talep edin. Türkiye’de maaş arttıkça kariyer yapıldı diye düşünülüyor. Oysa, yetkiler, sorumluluklar artabilir. Kendinizi geliştirebilirsiniz. Başarılarınızdan bahsedin. Bir de evdeki işler için eşinize de fırsat verin.”
